Ruiters wees voorzichtig aan elke overweg en stijg af

BRUSSEL, donderdag 9 juni 2022 – Infrabel, met steun van de Koninklijke Ruitersportfederatie, PaardenPunt Vlaanderen, de Landelijke Rijverenigingen en Paardensport Vlaanderen, vraagt aan alle ruiters om extra voorzichtig te zijn en af te stijgen wanneer ze met hun paard een overweg oversteken. Op de sporen blijft namelijk altijd een beetje elektrische spanning staan. Deze stroom is niet gevaarlijk voor mens en dier. Maar omdat paarden er zeer gevoelig voor zijn, kunnen ze ervan schrikken en op hol slaan wat tot gevaarlijke situaties kan leiden.

Ik vloog als een raket de lucht in

Zaterdagochtend 18 september 2021, Saskia Pee (47), een ervaren amazone, staat met haar paard Bow voor de gesloten overweg aan het station in Oud-Heverlee (Vlaams-Brabant). Ze is overigens op weg naar een sensibiliseringsactie rond paarden in het verkeer. De trein passeert en de slagbomen gaan open. Twee fietsers steken als eersten de overweg over. Saskia wacht nog even en geeft dan haar paard, een Irish Cob (een krachtig trekpaard) het bevel om te vertrekken. Pee woont vlak aan de overweg die voor haar de enige toegangsweg is om er te gaan wandelen in de vrije natuur. Ze kent het traject als haar broekzak. Maar vandaag is anders. Pee is niet op stap met Lai, haar ouder en meer ervaren fjordenpaard. Deze keer is ze op stap met Bow, een jongere merrie van 9 jaar. Bij het kruisen van de overweg raakt ze met één van haar hoeven (zonder hoefijzers) het spoor. "Wat er toen gebeurde, begrijp ik nog steeds niet", zegt Saskia. "Plots vlieg ik als een raket door de lucht."

Bow voelt een schok en begint wild te bokken. Saskia landt hard met haar staartbeen op de grond en blesseert beide polsen. “Dat was enorm pijnlijk en ik was ook erg geschrokken. Het ging allemaal zo snel. Zo’n anderhalve maand had ik pijn. Mijn stijgbeugelriem was zelfs gebroken. Ik weet dat ik aan een overweg moet opletten”, gaat Pee verder. “Met Lai had ik nog nooit problemen. Ik denk dat hij weet dat hij zijn hoeven niet op de sporen mag zetten. Sinds het ongeluk ben ik nooit meer langs die overweg gepasseerd. Ik blijf nu thuis met mijn paarden.”

De belangrijkste paardenverenigingen en Infrabel lanceren veiligheidscommunicatie

Het ongeluk van Saskia is, helaas, niet het enige. Heel wat ruiters weten wel dat ze moeten opletten aan een overweg. Toch is niet iedereen op de hoogte of altijd even alert. Daarnaast zit een deel van de paardenliefhebbers nog met heel wat vragen en circuleren er op fora ook foute theorieën. Dat het om statische elektriciteit gaat. Of dat je eerst een auto de overweg moet laten oprijden en dat er dan geen spanning meer op de sporen staat. Dat je best een paar minuten wacht of nog dat een paard enkel iets voelt als het beide sporen raakt. Klopt allemaal niet. Reden genoeg voor Infrabel en de Koninklijke Belgische Ruitersportfederatie, PaardenPunt Vlaanderen, de Landelijke Rijverenigingen en Paardensport Vlaanderen om samen te communiceren. Bedoeling is om duidelijk te informeren en zoveel mogelijk ongevallen te vermijden. 9 juni is ook bewust gekozen. Dit jaar staat deze dag wereldwijd in het teken van veiligheid aan overwegen. Daarnaast zitten we ook volop in de lente en staat de zomer “trappelend” voor de deur. Net in deze periode trekken heel wat paardenliefhebbers erop uit met hun paarden en is sensibiliseren nodig.

Stijg af en neem je paard bij de teugels aan een overweg

Op de sporen staat bijna altijd een elektrische spanning. Deze is vaak laag en ongevaarlijk voor mens en dier. Bovendien hebben mensen meestal schoenen aan met zolen die extra beschermen. Bijvoorbeeld rubber is een goede isolator. Maar paarden, zeker met hoefijzers, zijn er zeer gevoelig aan. Ijzer geleidt natuurlijk goed. Zeker wanneer het regent en de sporen en de grond nat zijn. Als een paard op een spoor trapt (hoeft dus niet op beide tegelijk te zijn), kan het een kleine schok voelen, schrikken en op hol slaan. Dit kan tot gevaarlijke situaties leiden. Maar ook paarden zonder hoefijzers kunnen iets voelen. Daarom is het belangrijk dat ruiters extra voorzichtig zijn aan een overweg. Het veiligste is afstijgen, je paard met de teugels begeleiden en rustig oversteken wanneer het mag. Kijk goed waar je paard stapt en zorg ervoor dat het de sporen niet raakt. Ook hoefschoenen uit kunststof of een rubberen hoefbeslag, als die goed isoleren, zullen helpen om je paard te beschermen. Dat is zoals schoenen bij mensen.

Sporen onder spanning

Waarom staat er eigenlijk elektrische spanning op de sporen en kan dat niet vermeden worden? Om heel kort te zijn: neen, deze elektrische spanning is eigen aan elektrisch treinverkeer. Bij sporen die geëlektrificeerd zijn (met bovenleiding) levert het zogenaamde tractieonderstation stroom aan de bovenleiding. Via de stroomafnemer, op het dak van de trein, wordt die stroom naar de motoren geleid om daarna langs de wielen en via het spoor terug te keren naar het tractieonderstation. Vandaar “terugstroom”. Elektrische stroom moet volgens de wetten van de fysica altijd in een kring lopen. Hij moet dus terug naar zijn oorsprong. De trein vormt de verbinding tussen de bovenleiding en het spoor en zorgt ervoor dat de kring rond is. Aangezien de sporen een beetje weerstand hebben, zal er dus altijd wat elektrische spanning op de sporen blijven staan.

Europese norm

Voor de spoorspanning bestaat er trouwens een Europese norm. Die legt de maximaal aanvaardbare langdurige gelijkspanning op de sporen vast op 120 volt. Infrabel zet zich in om de spoorspanning zo laag mogelijk en binnen de waarden van deze norm te houden. Uit onderzoek blijkt dat paarden al gevoelig zijn voor spanningen vanaf 5 volt. Deze spanning valt dus met een heel ruime marge binnen de norm. De spoorspanning is vooral afhankelijk van de drukte van het treinverkeer en niet zozeer van de onmiddellijke nabijheid van een trein. Hoe meer treinen er rijden (spitsuren), hoe hoger de spanning op de sporen zal zijn. In de daluren, tijdens de weekends en ’s nachts zal er minder spanning zijn. Maar zelfs als er geen treinen rijden, blijft er toch nog altijd lage elektrische spanning op de rails staan door geparkeerde treinen die toch nog wat stroom afnemen van de bovenleiding. De meeste liefhebbers zullen met hun paarden gaan wandelen wanneer het rustig is. Meestal tijdens de weekends of in de daluren. Hoewel de kans dat een paard de spanning op de sporen dan als hinderlijk ervaart weliswaar kleiner is dan op de drukkere momenten, speelt men beter op veilig en gaat men er best altijd vanuit dat een paard toch nog kan schrikken.

Een paar sprekende cijfers

Het Belgische spoorwegnet heeft bijna 8.000 km aan hoofd- en bijsporen. In totaal zijn er 1.650 overwegen. Ons net is een van de drukst bereden van Europa. Daarnaast heb je in Vlaanderen bijna 3.000 km aan ruiterroutes. Ons land telt ongeveer 350.000 paarden en er zijn meer dan 100.000 paardensportbeoefenaars. Met 11 paarden per vierkante km heeft België de grootste paardendensiteit ter wereld.